\_sh v3.0 400 Text \_DateStampHasFourDigitYear \ref CORD11.002 \tx Maɨriena itɨno jenode. \ft El origen de la fuerza está buscando. \ref CORD11.003 \tx Ie jira ua nɨɨe mei maɨrie uaina iya daɨnano jenoka. \ft Entonces, como diciendo "¿cuál es la verdadera palabra de fuerza?" está buscando. \ref CORD11.004 \tx Ie jira raa jetadɨmɨe jaka ua maɨrie joonega. \ft Entonces el que trabaja prepara su fuerza. \ref CORD11.005 \tx Nɨɨ maɨriena itɨno yeraberona iya, maɨriena itɨno ɨaikongona iya, jiibizomana iya. \ft Esa fuerza está en el ambil, la fuerza está en la sal de monte, está en la coca. \ref CORD11.006 \tx Rɨngo dɨbene maɨriena itɨno taɨngona iya, iyɨko iya, juiñoibi iya, roziyɨ iya, jɨrɨkojɨ iya, nɨɨ ua maɨrie. \ft De parte de la mujer, la fuerza está en el casabe, está en la olla del ají, está en el caldo de yuca dulce, está en la piña, está en la uva, ésa es la verdadera fuerza. \ref CORD11.007 \tx Iedo ja mamenote, airɨrokɨ uafuena ite, amena tɨiafuena ite, maɨriena itɨno. \ft Con eso busca el trabajo, habla de socolar, habla de tumbar monte, porque tiene fuerza. \ref CORD11.008 \tx Nɨɨ rɨngoza ie maɨrie dɨbene aiyɨ yoina. \ft La fuerza por parte de mujer ya se avisó. \ref CORD11.009 \tx Ie meiɨ ima dɨbene maɨrie aiyɨ yoina. \ft Y la fuerza por parte de hombre ya se avisó. \ref CORD11.010 \tx Ie jira naaga raa jaka fia uaido mamenoñega. \ft Entonces, nada se consigue sólo con palabras. \ref CORD11.011 \tx Fia uaido mamenoga feekode, baiñede. \ft Lo que sólo con palabras se busca es de poca importancia, es infructuoso. \ref CORD11.012 \tx Ie jira jae jenoka, iya eroikana maɨriena ite. \ft Entonces [los antiguos] buscaron una fuerza que tuviese sustancia. \ref CORD11.013 \tx Ie nimanota guiyanona ja ja ua taɨjɨyena. \ft Después de mambear y con buen alimento iban a trabajar. \ref CORD11.014 \tx Meerede rokanote, jierede amena tɨede, rɨirede airɨrokɨ ote, baie mei maɨrie, dɨona maɨrie, juzitofe maɨrie, jiibina maɨrie, farekatofe maɨrie. \ft Cargaban palos pesados, con ánimo tumbaban monte, con fuerza socolaban -- esa es la fuerza, fuerza de tabaco, fuerza de yuca brava, fuerza de coca, fuerza de yuca dulce. \ref CORD11.015 \tx Raa jetaja uai, fiañede, meerena jira, jetanina jira. \ft La palabra de trabajo no es así no más [de palabra], porque es pesada, porque es difícil. \ref CORD11.016 \tx Ie jirari akɨ daɨitana jira jae jenoka. \ft Entonces por eso, por que es así, ellos buscaron. \ref CORD11.017 \tx Nɨɨ raa jetadɨmɨe, nɨɨ maɨridɨmɨe, nɨɨ onodɨmɨe, raa fɨnuana taɨjɨana onode, rɨngoza ɨima daaje izoi. \ref CORD11.018 \tx [ii] \ft Así es el que trabaja, así es el que tiene fuerza, así es el que sabe; sabe hacer las cosas sabe trabajar; la mujer, el hombre --es lo mismo -- [ii] \ref CORD11.019 \tx Ie jira afedo uruiaɨ jɨaɨ maɨride, jiyode, guiteza jieruite. \ft Entonces por eso los niños también cogen fuerza, están sanos, se animan, porque comen. \ref CORD11.020 \tx Nɨɨ ua moo maɨrie, eiño maɨrie. \ft Esa es la verdadera fuerza del padre, la fuerza de la madre. \ref CORD11.021 \tx Nooide rɨngoza, nooide jitokome, afe emodo maɨrie ote, jiere komuiyena, rairaɨe iñede, ñuefue uairede. \ft La muchacha se baña, el joven se baña -- de esa manera sacan fuerza para criarse trabajadores -- no tienen pereza, con buena palabra están hablando. \ref CORD11.022 \tx Rɨngoza komekɨ ñuera, kaɨmarede, ba ie maɨrie. \ft El corazón de la joven es bueno, es tranquilo, ésa es su fuerza. \ref CORD11.023 \tx Nɨɨ ua maɨrie, jujɨ raa jetade, afeɨedo jierede, rairaɨfuena onoñede, yikɨfuena onoñede. \ft Esa es la verdadera fuerza de la mujer, el trabajo de la yuca brava, con lo de yuca trabaja duro; no conoce de pereza, no conoce de impaciencia. \ref CORD11.024 \tx Mei jiyode, iobite, guiteza, jirode, jiibie dute, yera mete, iedo raiñode, atɨde, uafuena jaaide. \ref CORD11.025 \tx [iii] \ft Y el hombre se sana se anima, porque come, bebe, mambea coca, lame ambil; con eso levanta, trae, lleva a cabo. [iii] \ref CORD11.026 \tx Akie izoide, abɨdo taɨno, nɨɨ ua maɨrie, moo jenoka, eiño jenoka, baiga. \ft Así es, si otra vez falta la propia fuerza el papá la busca, la mamá la busca, la encuentra. \ref CORD11.027 \tx Akiedo ja urukɨ jiyotaite, akiedo ja uruiaɨ komekɨ zuuitaite, daɨnano. \ft "Con eso voy a sanar los niños, "con eso voy a aliviar el corazón de los niños" -- como diciendo así \ref CORD11.028 \tx Nana raiñede, akɨ dɨnomona afe uaido raiñede, daɨnano. \ft "Nada resulta, "de ese punto en adelante, "esa palabra "no resulta" -- como diciendo así. \ref CORD11.029 \tx Ie iñeniadɨ abɨ jafueide, komekɨ uuriñede, taɨnona uurite, daɨnano. \ft "Faltando esa fuerza "el cuerpo se desanima, "el corazón no habla, "habla mentiras" -- como diciendo así. \ref CORD11.030 \tx Akie izoide. \ft Así está. \ref CORD11.031 \tx Iedo jofo bite reɨrungona itɨno, rao bite, ñotaofe bite, gurɨofe bite, raa jetade, guite, maɨride, raɨide, ɨnɨñede, uhuride, jenode, monaitakana uite, iedo jaka guite, kaadoga. \ft Por eso, él va y trae leña, trae bejuco, trae guarumo, trae bacaba, trabaja, come, se fortalece, está sentado, no duerme, está hablando, busca, hace amanecer cacería, con eso come, está velando. \ref CORD11.032 \tx Neemei uafuena jaaiñeite, daɨinide, uafuena jaaite. \ft ¿Cómo así que no va a poder? --no se puede decir -- sí va a poder. \ref CORD11.033 \tx Naama ua jetaka maɨriedo, fia uaiñede, rairaɨe uaiñede, zuufue uaiñede, yikɨfue uaiñede. \ft El propio dueño es el que brega con fuerza, no habla en vano, no habla con pereza, no habla con tristeza, no habla con impaciencia. \ref CORD11.034 \tx Neemei iena jaaiñeite, koko daɨiri, daɨinide. \ft ¿Cómo vamos a decir que eso no va a resultar? no se puede decir. \ref CORD11.035 \tx Bikɨ komekɨdo, maɨriedo, jenoka, baiga, atɨka, monaide, nana. \ft Con este corazón, con esta fuerza, está buscando, encuentra, trae -- se amanece toda cacería. \ref CORD11.036 \tx Ieri uruiaɨ jiyode, rɨngoza jiyode, nabai jiyode, akie izoide. \ref CORD11.037 \tx [iv] \ft Por eso los niños se sanan, la mujer se sana, el compañero se sana, así es. [iv] \ref CORD11.038 \tx Urue uuriyaita, koni eikome uuriya, eikome komekɨ uuriya jino baɨide, oni jenoka, raa baiga. \ft No es un niño el que habla, es un anciano que habla; la conversación del corazón del anciano llega hasta el monte, busca por todos lados, consigue cosas. \ref CORD11.039 \tx Onoiyano, iya jira yoga, nɨeze uafuena jaaiñeite. \ft Porque él ya sabe, porque hay motivo, por eso se avisa, ¿cómo no se va a poder? \ref CORD11.040 \tx Akie izoide nabedɨ uai zuitaja yezika, jaka nɨnomo, jiyakɨmo ite. \ft Así es la palabra derecha, en el momento que la suelta está llegando hasta el asiento del mundo. \ref CORD11.041 \tx Iemo erokaide uai akɨ nɨɨa daɨde, moo komekɨ, eiño komekɨ, monaitate, kɨona. \ft Allá voltea a mirar la palabra, --esa misma -- dice corazón del padre, corazón de la madre -- hace amanecer, ya se ve. \ref CORD11.042 \tx Bie, onide daɨnano kue oga, arɨ atɨnide, daama komekɨ ua kaɨmafuemo duuide. \ft Esto que parece que no se puede, yo puedo; lo que no se puede traer el solo pensamiento con palabra tranquila lo logra. \ref CORD11.043 \tx Meita akɨ dɨnomo zuufuena iñede, uibiraɨaɨna iñede, jaɨkɨna eroide, koni jɨfaide, koni jenode. \ft Y así, en esto no hay palabra de tristeza, no hay pensadera -- derecho está mirando; uno se embriaga, uno busca. \ref CORD11.044 \tx Akɨkɨ komekɨdo, moo komekɨ eiño komekɨ, yezika erokaide, uruiaɨri jɨridote, ebire baɨfene jiyuafue, ɨfueriya, guiyafue- -na itɨno. \ft Cuando ese corazón, --corazón del padre, corazón de la madre -- cuando voltea a mirar ya los niños reciben, bonitos regalos; más adelante hay Palabra de salud, Palabra de alegría, Palabra de comida. \ref CORD11.045 \tx Ie jira onide bie izoide, ja yoyɨfuena fɨebite, yoyɨfuena ite. \ft Entonces lo que no se podía de esta manera ya queda como enseñanza; ya hay enseñanzas. \ref CORD11.046 \tx Neemei iñede, koko daɨiri. \ft ¿Cómo vamos a decir que no hay? \ref CORD11.047 \tx Buumo duuiñede, eikomemo duuide, nɨɨ uai raɨi, uruiaɨna daɨna. \ft ¿Que nadie puede? el anciano sí puede, por eso, "estén callados" se les dice a los niños. \ref CORD11.048 \tx Akie izoide uai bie izoikana arɨ zuuide. \ft Así está la palabra -- de esta manera del todo se enfría.