Un museo ch'ixi es posible : Enhebrando nuevos tejidos para la museología

dc.contributor.advisorCarreira, Ana Maríaspa
dc.contributor.advisorCastell Ginovart, Edmonspa
dc.contributor.authorRodríguez Pantoja, Laura Camilaspa
dc.date.accessioned2025-07-07T20:52:13Z
dc.date.available2025-07-07T20:52:13Z
dc.date.issued2025-07-01
dc.descriptionilustraciones, diagramas, fotografíasspa
dc.description.abstractUrdir: entrelazando ideas El siguiente texto se trata de un tejido de apuntes, pensamientos, cuestionamientos y algunas afirmaciones basadas en la práctica. Dichos apuntes provienen de reflexiones y conocimientos adquiridos desde la sociología, la filosofía y la museología practicada en Latinoamérica, conocimientos que decidí poner en práctica junto a los Pueblos Inga y Kamëntšá del Alto Putumayo en el marco de la minga de pensamiento para la elaboración mancomunada de un diagnóstico integral, para el Museo Comunitario Étnico de Los Andes, diagnóstico que tomó forma de tejido ancestral - Chumbe Inga o Šhombiach Kamëntšá-. Esto sirvió como testimonio de un proceso que surgió como resultado del poder de la palabra en torno al ser individuo, al territorio sagrado y al museo comunitario. Ch’ixi es una utopía, un concepto en aymara que refuerza la potencia metafórica de la palabra y sugiere aquello blanco y negro que cohavita, se superpone, pero nunca se mezcla ni se fusiona, a lo lejos es un gris, un mestizo que acepta y habita el mundo blanco y el mundo indio. Traer a colación lo ch’ixi como un espacio-tiempo específico dentro del mundo de los museos, es dilucidar el poder político y no pasivo de la labor de un museo comunitario, es entender que el museo forma parte de la categoría de los espacios que configuran una revolución de las definiciones, una reunión en torno a la memoria del pasado pero la acción del presente, mingas de pensamiento alrededor de debates que surgen en el territorio, programas, proyectos y movimientos que van más allá de la labor simplista de un museo y configuran una nueva forma de hacer museología, una museología abigarrada que nace de la episteme, creencia, tradición y encuentro con las diferentes formas de vida, heterogéneas, multiculturales, indígenas. Este es el pensamiento central en el cual basé toda la metodología del proyecto ganador Un plan para mi museo: Beca para la construcción de un plan museológico a partir de un diagnóstico integral del Museo Comunitario Étnico de Los Andes (Valle de Sibundoy, Alto Putumayo, tierra sagrada de Ingas y Kamëntšá), realizado en el marco del Programa Nacional de Estímulos del ministerio de las Culturas, las Artes y los Saberes de Colombia 2024. (Texto tomado de la fuente).spa
dc.description.abstractThe following text is a weaving of notes, thoughts, questions, and a few armations based on practice. These notes stem from reflections and insights drawn from sociology, philosophy, and the museological practices of Latin America—knowledge I chose to put into practice in collaboration with the Inga and Kamëntšá Peoples of the region Alto Putumayo, within the framework of a minga de pensamiento (collective thought gathering) to co-develop a comprehensive diagnostic for the Ethnic Community Museum of the Andes. This diagnostic took the form of an ancestral weaving—Chumbe Inga or Šhombiach Kamëntšá—serving as testimony to a process born from the power of the spoken word around the notions of individual being, sacred territory, and the community museum. Ch’ixi is a utopia, an Aymara concept that enhances the metaphorical power of the word. It evokes what is both black and white, coexisting and overlapping, but never blending or fusing. From a distance, it may seem grey—a mestizo that accepts and inhabits both the white world and the Indigenous world. To evoke the ch’ixi within the world of museums is to clarify the political—and decidedly active—power of community museum work. It is to understand that the museum belongs to a category of spaces that shape a revolution in definitions; a gathering place grounded in the memory of the past, but driven by the actions of the present. It is about mingas de pensamiento around the debates emerging from the territory, about programs, projects, and movements that go far beyond the reductive labor traditionally assigned to museums, and that instead constitute a new way of doing museology: a baroque, richly layered museology born from epistemes, beliefs, traditions, and encounters with diverse forms of life—heterogeneous, multicultural, Indigenous. This was the central thought upon which I based the entire methodology of the winning project A Plan for My Museum: Grant for the Development of a Museological Plan Based on a Comprehensive Diagnostic of the Ethnic Community Museum of the Andes (Sibundoy Valley, Alto Putumayo, sacred land of the Inga and Kamëntšá 12 ), carried out within the framework of the 2024 National Grants Program of the Ministry of Cultures, Arts, and Knowledge of Colombia.eng
dc.description.abstractInglés Kai mailla kilkaskapi tiami ruraikuna awaska chasallata tapuchikuna I imasa nukanchi kaugsaipi apachinakuska. Kai kilkaskakunapa katichingapa kami ajai iuiarispa i kaugsaska kai sociología, filosofía i museología imasam katichinaku kai llagtu Latinoamericapi, kai iachaikuskata munaskan katichinga kai iska pueblo inga i kamëntšá, alto Putumayomanda kaipi katichingapam kanchi sug minga iuiaikunawa chasa tukuikuna tandarispa kawangapa imasam churangapa kanchi kai Museo tukuikunamanda suti los Andes kai katichikuspa sakiskakuna sutichispa awaspa nukanchipa - Chumbe Inga u Shombiach Kamëntšá. Kai parlakunawa munanaku wachu katichinga kawachispa kaugsai, alpa mamata i chasallata ruraikuna tukuikunamanda. Ch’ixi chasa sutichiska kai ruraita Aymara kaita munanaku ñugpasinama katichingapa kawachiku iska sina iura i iana kaugsanaku tuparispa, man chapurinkuna, karumanda kawari gris, sug runa mailla nukanchisina munaku kaugsangapa nukanchiwa. Apumui kai wachukuna Ch’ixi kaugsaskapi tiaskapi ukupi tiaskakunata kawachispa parlangapa tukuikuna ruraskata churaska kaipi ninakum kai ruraikunata churaderu kami mailla kawachingapa imasa nukanchi kaugsanakuskata, sug tandarii iuiaringapa ñugpamandata i chasa katichingapa, rimaspa iuiarispa ima nukanchipa alpapi pasarikuskata, programakuna kilkaikuna chasallata maskanaku rurangapa sug musu ruraikunata churadiru, kawachingapa sug musu ruraikuna episteme, creencia nukanchipa kaugsai, tupachispa tukui nukanchipa kaugsaipi tiaskata sug rigchakuna, achka nukanchipura. Kai iuiapi chagpichiku imasam kai wachu apamuku ganador. Imasam apachingapa kani kai ruraikunai karaska kaikunata katichingapa kawaspa imasa tukuikuna ruraskata churangapa suti Los Andes (Valle de Sibundoy, Alto Putumayo) alpa ambiska ingakuna i kamëntšá, ruraska el marco del programa de estímulos del ministerio de cultura, las artes y los saberes de Colombia 2024.other
dc.description.degreelevelMaestríaspa
dc.description.degreenameMagíster en Museología y Gestión del Patrimoniospa
dc.description.researchareaMuseologíaspa
dc.format.extent106 páginasspa
dc.format.mimetypeapplication/pdfspa
dc.identifier.instnameUniversidad Nacional de Colombiaspa
dc.identifier.reponameRepositorio Institucional Universidad Nacional de Colombiaspa
dc.identifier.repourlhttps://repositorio.unal.edu.co/spa
dc.identifier.urihttps://repositorio.unal.edu.co/handle/unal/88305
dc.language.isospaspa
dc.publisher.branchUniversidad Nacional de Colombia - Sede Bogotáspa
dc.publisher.facultyFacultad de Artesspa
dc.publisher.placeBogotá, Colombiaspa
dc.publisher.programBogotá - Artes - Maestría en Museología y Gestión del Patrimoniospa
dc.relation.referencesAcuña Vargas, C. (2014). Museos comunitarios, territorio e identidad. [Tesis de maestría Museología y gestión del patrimonio]. Universidad Nacional de Colombia.spa
dc.relation.referencesBadawi, H. Historia Urgente del Arte en Colombia. Editorial Planeta. 2019, P.16spa
dc.relation.referencesBenjamin, W. (2013). Tesis sobre la historia y otros fragmentos (B. Echeverría, Ed. y Trad.). El Talón de Aquilesspa
dc.relation.referencesBenjamin, W. (1982). Infancia en Berlín hacia 1900. (Klaus Wagner, Trad.) Ediciones Alfaguara.spa
dc.relation.referencesBenjamin, W. (2005). El libro de los pasajes (L. Moreno Claros y I. Moreno, Trads.). Akal. (Obra original escrita entre 1927 y 1940)spa
dc.relation.referencesBenjamin, W. (2007). Experiencia y pobreza. En Discursos interrumpidos I (pp. 115–124). Taurus. (Trabajo original publicado en 1933)spa
dc.relation.referencesCastell. E. (2024) La selva y los museos de selva, una imagen dialéctica. En La Vorágine: primera edición 1924. Universidad Nacional de Colombia. Facultad de Ciencias Humanas Pg. 352. Bogotá, Colombia.spa
dc.relation.referencesChagas, M. (2008). Un museo en la Favela de la Maré: Memorias y narrativas en favor de la dignidad social. Museos.es: Revista de la Subdirección General de Museos Estatales, 4, 98-111.spa
dc.relation.referencesDiez Tetamanti, J. M., & Escudero, B. (2012). Cartografía social: Investigación e intervención desde las ciencias sociales, métodos y experiencias de aplicación. Universidad de la Patagonia.spa
dc.relation.referencesEscobar, T. (2008) Mito del arte, mito del pueblo. Cuestiones sobre arte popular. Metales Pesados. Santiago, Chile.spa
dc.relation.referencesEscobar, T. (2021) Aura Latente. Estética/Ética/Política/Técnica. Tinta Limón. Colección Nociones Comunes. Buenos Aires, Argentina.spa
dc.relation.referencesEspejo, E. (2022). YANAK UYWAÑA. La crianza mutua de las artes. PCP – Programa Cultura Política. La Paz, Bolivia.spa
dc.relation.referencesGarcía Roldan, D. «El museo vivo y el museo imaginario – Reproductibilidad y medios de comunicación de masas en los museos arqueológicos colombianos: prácticas globales y apropiaciones locales (1938 - 1968)», Nuevo Mundo Mundos Nuevos . URL : http://journals.openedition.org/nuevomundo/81937;DOI:https://doi.org /10.4000/nuevomundo.81937spa
dc.relation.referencesGonzález, Casanova. P. (1969). Sociología de la explotación, Siglo XXI, México.spa
dc.relation.referencesGrupo de Memoria Histórica kamëntšá y Nieto Vallejo, Kevin (2022). Hacer memoria para recuperar el ser kamëntšá: raspachines víctimas y lecciones de la madre tierra para pervivir. Colombia: Centro Nacional de Memoria Histórica (CNMH).spa
dc.relation.referencesJacanamijoy Juajibioy, J. (2018) DICCIONARIO BILINGÜE. Camëntsá:Español Español: Camëntsá. Miembros del comité Uáman Soyëng Camëntsáñ Uatsjéndayëng (U.S.C.U.) de Sibundoy, Putumayo, Colombia.spa
dc.relation.referencesKhon, E. (2020 [2013]) Cómo piensan los bosques. Hacia una antropología más allá de lo humano. Abya Yala. Quito, Ecuador.spa
dc.relation.referencesMena Galárraga, M. G. (2024). Una museología que sana. Revolucionar el museo desde prácticas museológico-afectivas. EducaMuseo, 3, 1-18.spa
dc.relation.referencesMillán. M. (2022) "DESMUSEALIZAR LA MEMORIA: La mirada de los pueblos indígenas en la construcción de la historia". Entrevista a Moira Millán. Ciclo: Repensando la cultura nacional. Museo Casa de Ricardo Rojas.spa
dc.relation.referencesMillán. M. (2019) El tren del olvido. Editorial. Editorial Planeta ; Sección. Pensamiento descolonial.spa
dc.relation.referencesO’Connor, A. R. (2015). Irrupción-interrupción de la imagen dialéctica: hacia un compromiso político. Ponencia Oral en el Día Mundial de la Filosofía. Universidad de Puerto Rico, Río Piedras.spa
dc.relation.referencesMora, A. (2018). Elvira Espejo: una mujer de resistencias y re-existencias en Andes. Nómadas, https://doi.org/10.30578/nomadas.n49a12spa
dc.relation.referencesPinza, W. (2023) Caminar la palabra “museo”. Entre el rito, artefacto y la comunidad. [Tesis de maestría Museología y gestión del patrimonio] Universidad Nacional de Colombia.spa
dc.relation.referencesQuiroga-Dallos, Indira. 2020. “Aproximación etnográfica a la alimentación y la comida de las mamitas camëntsá en el valle de Sibundoy”.Maguaré34,2:49-83.https://doi.org/10.15446/mag.v34n2.92580spa
dc.relation.referencesRivera Cusicanqui, S. (2015). Sociología de la imagen: Miradas ch’ixi desde la historia andina. Tinta Limón. Buenos Aires, Argentina.spa
dc.relation.referencesRivera Cusicanqui, S. (2018). Un mundo Ch´ixi es posible: Ensayos desde un presente en crisis. Tinta Limón. Buenos Aires, Argentinaspa
dc.relation.referencesRivera Cusicanqui, S. (2021). Ch’ixinakan utxiwa. Una reflexión sobre prácticas y discursos descolonizadores. Pie de Monte. Bogotá, Colombia.spa
dc.relation.referencesRivera Cusicanqui, S. (2020) Entrevista a Silvia Rivera Cusicanqui en el marco de Principio Potosí Reverso (2010) - Museo Reina Sofía - Decolonialidad.Tomado de https://www.youtube.com/watch?v=s7u0K4pqg4E&ab_channel=INquiet udesspa
dc.relation.referencesTapia Mealla, Luis. 2002. XVI. Tiempo, historia y sociedad abigarrada. CIDES-UMSA, Posgrado en Ciencias del Desarrollo Muela del Diablo Editores. La producción del conocimiento local : historia y política en la obra de René Zavaleta. La Paz. Tomado de http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/Bolivia/cides-umsa/201209060255 27/16.pdfspa
dc.relation.referencesVargas Paillahueque, C. (2021) El proyecto descolonizador en el arte indígena contemporáneo en Chile y Bolivia (2006-2018). Tesis para optar al grado de Magíster en Estudios Latinoamericanos en Universidad de Chile. Facultad de filosofía y humanidades. Santiago, Chile.spa
dc.rights.accessrightsinfo:eu-repo/semantics/openAccessspa
dc.rights.licenseAtribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0 Internacionalspa
dc.rights.urihttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/spa
dc.subject.ddc060 - Organizaciones generales y museología::068 - Organizaciones generales en otras áreas geográficasspa
dc.subject.ddc060 - Organizaciones generales y museología::069 - Museología (Ciencia de los Museos)spa
dc.subject.proposalMuseologíaspa
dc.subject.proposalCh’ixispa
dc.subject.proposalMuseos comunitariosspa
dc.subject.proposalIngaspa
dc.subject.proposalKamëntšáspa
dc.subject.proposalMuseosspa
dc.subject.proposalMuseología abigarradaspa
dc.subject.proposalMuseologyeng
dc.subject.proposalCh’ixieng
dc.subject.proposalCommunity museumseng
dc.subject.proposalIngaeng
dc.subject.proposalKamëntšáeng
dc.subject.proposalMuseumseng
dc.subject.proposalBaroque museologyeng
dc.subject.proposalRuraskakuna – ruraikunata churadiruother
dc.subject.proposalCh’ixi: chasa sutichiskaother
dc.subject.proposalTukuikuna ruraskata churangapaother
dc.subject.proposalKamëntšá: chasa suti rurakuna kausadiruother
dc.subject.proposalRuraikunata wakachidiruother
dc.subject.proposalRuraikuna sug rigcha kilkaskaother
dc.subject.unescoMuseologíaspa
dc.subject.unescoMuseologyeng
dc.subject.unescoPoblación indígenaspa
dc.subject.unescoIndigenous peopleseng
dc.subject.unescoPatrimonio culturalspa
dc.subject.unescoCultural heritageeng
dc.subject.unescoMemoria colectivaspa
dc.subject.unescoCollective memoryeng
dc.subject.unescoCiencia y sociedadspa
dc.subject.unescoScience and societyeng
dc.titleUn museo ch'ixi es posible : Enhebrando nuevos tejidos para la museologíaspa
dc.title.translatedA chi’xi museum is possible : Weaving new museology threadseng
dc.title.translatedSug rurai ch’ixi Pudirimi Ilpui musu ruraikuna kawachidirupi churangapaother
dc.typeTrabajo de grado - Maestríaspa
dc.type.coarhttp://purl.org/coar/resource_type/c_bdccspa
dc.type.coarversionhttp://purl.org/coar/version/c_ab4af688f83e57aaspa
dc.type.contentTextspa
dc.type.driverinfo:eu-repo/semantics/masterThesisspa
dc.type.redcolhttp://purl.org/redcol/resource_type/TMspa
dc.type.versioninfo:eu-repo/semantics/acceptedVersionspa
dcterms.audience.professionaldevelopmentEstudiantesspa
dcterms.audience.professionaldevelopmentGrupos comunitariosspa
dcterms.audience.professionaldevelopmentInvestigadoresspa
dcterms.audience.professionaldevelopmentMaestrosspa
oaire.accessrightshttp://purl.org/coar/access_right/c_abf2spa

Archivos

Bloque original

Mostrando 1 - 1 de 1
Cargando...
Miniatura
Nombre:
1020823411.2025.pdf
Tamaño:
40.37 MB
Formato:
Adobe Portable Document Format
Descripción:
Tesis de Maestría en Museología

Bloque de licencias

Mostrando 1 - 1 de 1
Cargando...
Miniatura
Nombre:
license.txt
Tamaño:
5.74 KB
Formato:
Item-specific license agreed upon to submission
Descripción: